اثر تغییرات دما و افزایش غلظت CO2 بر تسهیم ماده خشک به ریشه ژنوتیپ های کنجد (Sesamum indicum L.)

با توجه به افزایش میانگین جهانی دمای سطح زمین و افزایش غلظت دی اکسید کربن (CO2) جو طی سالیان گذشته، و نظر به اهمیت روز افزون گیاهان روغنی با کیفیت، از جمله کنجد، آزمایشی با سه رژیم دمایی (21/33، 5/33/5/35 و C° 26/38 دمای شب/روز) و دو غلظت CO2 (400 و 700 پی پی ام) و با هدف بررسی واکنش اندام‌های روزمینی و زیرزمینی سه ژنوتیپ کنجد (I. S.، اولتان و ناز تک شاخه) در ذخیره‌سازی و تسهیم ماده خشک، در شرایط کنترل شده انجام شد. نتایج این آزمایش نشان داد که ژنوتیپ‌ها از نظر ماده خشک ریشه(R)، ماده خشک شاخساره(S)، کل وزن خشک بوته(TDM)، نسبت وزن خشک ریشه به کل وزن خشک بوته (R/TDM) و نسبت وزن خشک ریشه به وزن خشک شاخساره (R/S) اختلاف معنی‌داری با یکدیگر دارند. در این آزمایش هم دما و هم CO2 اثرات بسیار معنی‌داری بر صفات اندازه‌گیری شده داشتند. صفات مذکور، بجز S، به برهمکنش دما × CO2 نیز واکنش معنی‌دار نشان دادند. در این آزمایش، افزایش دما منجر به افزایش TDM ژنوتیپ‌های کنجد شد. بطوری که بیشترین TDM در دمای 26/38 درجه سانتیگراد و برای ژنوتیپ اولتان ثبت شد (3/19 گرم در هر گیاه). بعلاوه، افزایش دما در هر غلظتی از CO2، غالبا افزایش R ژنوتیپ‌ها را نیز در پی داشت. در این آزمایش، تغییرات TDM و R تابعی از مدل لجستیک بود. مقایسه اثر دو غلظت CO2 بر R ژنوتیپ‌ها نشان داد که غلظت 700 پی‌پی‌ام CO2 منجر به افزایش R همه ژنوتیپ‌ها می‌شود. در این آزمایش بیشترین R برای ژنوتیپ اولتان در دمای 5/23 / 5/35 و در غلظت 700 پی‌پی‌ام CO2 ثبت شد. با توجه به نتایج بدست آمده دوره زمانی از 22 روز پس از کاشت تا 83 روز پس از آن، دوره بحرانی تجمع ماده خشک در ریشه‌های کنجد و در واکنش به برهمکنش‌های دما × CO2برآورد شد. افزایش غلظت CO2 در این آزمایش نه تنها منجر به افزایش 13 درصدی نسبت R/S شد، بلکه کمینه دمای موثر بر نسبت R/S را نیز افزایش داد. در این آزمایش حداقل نسبت R/TDM حدود 75/5 درصد بود که در دمای 21/33 درجه سانتیگراد و در غلظت 400 پی‌پی‌ام CO2 و برای ژنوتیپ ناز تک شاخه بدست آمد. نتایج همچنین نشان داد که افزایش غلظت CO2 معمولا کاهش R/TDM را بعد از رسیدن به حداکثر، به تعویق می‌اندازد. بدین معنی که غلظت بالاتر CO2 انتقال ماده خشک به ریشه‌ها را به مدت طولانی‌تری حفظ می‌نماید.